Czy mieszkańcy Słowacji są potomkami pokonanego przez Madziarów mitycznego ludu króla Świętopełka? Kiedy Preszburg stał się Bratysławą i jaki interes miała w tym Praga? Na czym polegała słowacko-czeska „wojna o myślnik”? Wreszcie, jak w Europie Środkowej pozostać członkiem małego narodu prześladowanego przez widmo historycznych mitów i nadal utrzymać osobisty stosunek do własnej historii?
Słowacy. Stulecie dłuższe niż sto lat to wybór esejów historycznych nieznanego w Polsce „filozofa słowackich dziejów” i „narodowego nihilisty” – Ľubomíra Liptáka (1930–2003). Autor opowiada o Słowacji jak o „wyspie”, która leży na szlaku ogromnych historycznych nurtów. Próbuje stworzyć syntetyczny obraz słowackiego doświadczenia oraz prześledzić kluczowe wątki dla historii i współczesności tego kraju. Przede wszystkim jednak, w sposób racjonalny i wyważony, opowiada o dylematach małego narodu w Europie Środkowej, który nie chce być obywatelem drugiej kategorii.
Książka składa się z sześciu części poświęconych m.in. europejskości i peryferyjności Słowacji, autorytarnym reżimom i walce z ich wpływem, modernizacji kraju i braku ciągłości w środowisku słowackich elit, problematyce pamięci indywidualnej i zbiorowej, czesko-słowackim relacjom oraz specyfice słowackiej historiozofii. Wszystkie eseje tworzą przejmujące świadectwo nakładania się na terytorium Słowacji kilku nieprzystających do siebie pamięci, różnych systemów wartości i odmiennych tradycji politycznych.
„Nie interesował go pierwiastek narodowy, ale ludzki – odpowiedzialnością za porażki Słowacji obarczał ludzi właśnie, zwłaszcza słabość ich charakterów i drapieżne, władcze ambicje. Słowaków pozbawiał romantycznych i mesjanistycznych iluzji, twierdząc, że ich historia jest zwyczajna – przy okazji burzył w ten sposób mitotwórcze skłonności małego narodu, tradycyjnie zakorzenione w XIX wieku” – pisze we wstępie Magdalena Bystrzak. autorka wyboru tekstów i tłumaczka książki.
