Amfiteatr na terenie historycznego kamieniołomu, betonowa mozaika z układem warstw geologicznych w Centrum Nauki Leonardo da Vinci, „piaskowe baby” jako symbol Europejskiego Centrum Bajki. Co łączy te na pozór odległe obiekty? Świętokrzyski regionalizm architektoniczny, którego nieodłącznym elementem są szacunek dla bogactw naturalnych i regionalnych technik budowlanych. Muzeum Architektury we Wrocławiu oraz Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki zapraszają na wystawę Ruch tektoniczny, poświęconą jednemu z najstarszych geologicznie obszarów w Europie.

Centrum Bajki, Pacanów, fot. T. Kubaczyk / NIAiU

Województwo świętokrzyskie obfituje w bogactwa mineralne: złogi piaskowców, wapieni, rudy żelaza, miedzi i ołowiu, a także wyjątkowy krzemień pasiaty. To tutaj naukowcy odkryli najstarsze ślady zwierząt lądowych na świecie, pozostawione przez tetrapoda. Można by powiedzieć, że „wszyscy jesteśmy spod Kielc”. Tymczasem architektoniczny regionalizm świętokrzyski dla wielu pozostaje nieodkryty.

Wystawa „Ruch tektoniczny” może być dobrym punktem wyjścia, by zastanowić się nad bogactwem i różnorodnością materiałów budowlanych, jakie występują w poszczególnych regionach naszego kraju – mówi Michał Duda, dyrektor wrocławskiego Muzeum Architektury. – Wiemy, że Śląsk jest prawdziwą skarbnicą wielu kruszców – w żadnym innym miejscu w Polsce nie spotkamy tak ogromnych zasobów skał i minerałów, na przykład niezwykle popularnego tu granitu. A co jest głównym budulcem architektury Kielecczyzny? Sprawdźmy!

Kościół Rozalii i Marcina w Zagnańsku, fot. T. Kubaczyk / NIAiU

Wystawa Ruch tektoniczny prezentuje najważniejsze obiekty i bogactwa Kielecczyzny. Od szpitali i szkół, które powstały jeszcze przed II wojną światową, poprzez socrealistyczne gmachy wznoszone w latach pięćdziesiątych, aż po ogromne osiedla i ekspresyjne konstrukcje okresu późnego modernizmu. Ekspozycja przedstawia ikoniczne obiekty, dzieła niepublikowane oraz współczesne realizacje inspirowane lokalną przyrodą i krajobrazem. Zobaczymy na niej wyjątkowe filmy, zdjęcia i oryginalne rysunki, a także inspirowane ćmielowską tradycją porcelanowe makiety, fragmenty lokalnych surowych skał wykorzystywanych w budownictwie czy ceramiczne tetrapody.

Bogactwo architektury tego regionu nie wynika z liczby wybitnych budynków, czy ze znanych nazwisk projektantów. Najciekawsze w historii tutejszej architektury są jej ciągłość, współistnienie z krajobrazem i wykorzystywanie naturalnych bogactw. Czerpanie z tradycyjnych technik, praca w skomplikowanym terenie i walory krajobrazowe sprawiły, że architektura regionu wykształciła indywidualne cechy, z których dla współczesnych architektów i architektek płynie wielka lekcja pokory oraz szacunku dla bogactw naturalnych i dla tradycji budowlanych Kielecczyzny - mówi Kacper Kępiński, kurator wystawy oraz autor przewodnika architektonicznego towarzyszącego wystawie. – To także region obfitujący w autorskie rozwiązania, często będące efektem twórczej współpracy architektów i artystów. Zaprojektowane przez Andrzeja Grabiwodę foyer Kieleckiego Centrum Kultury, z chromowanymi żyrandolami i niesamowitymi płaskorzeźbami Adama Wolskiego, stanowi dziś jeden z najcenniejszych przykładów architektury wnętrz z czasów PRL w skali Polski.

Kieleckie Centrum Kultury, fot. T. Kubaczyk / NIAiU

Pierwsze opracowanie na temat świętokrzyskiej architektury

Książka “Ruch tektoniczny”, która towarzyszy wystawie, prezentuje architektoniczną różnorodność regionu. Znacznie silniej zurbanizowana Północ została zaprezentowana na stronach przewodnika bardziej obszernie. Znajdziemy w nim dzieła kultowe, takie jak Dworzec Autobusowy w Kielcach czy Huta Szkła Okiennego w Sandomierzu, jak również te stanowiące ważny zapis momentu dziejowego.

• Autor publikacji: Kacper Kępiński
• Redaktorka prowadząca: Karolina Andrzejewska-Batko

Program towarzyszący wystawie

Wydarzenia realizowane w ramach programu towarzyszącego wystawie pozwolą przyjrzeć się charakterowi regionu świętokrzyskiego, a także dostrzec formy i motywy łączące go z architekturą dolnośląską. Podczas wycieczki w okolice Wrocławia uczestnicy będą mogli eksplorować krajobrazy przekształcone przez człowieka, takie jak dawne kamieniołomy. Warsztaty ceramiczne zapoznają gości z techniką, którą wykonane zostały makiety najbardziej wyrazistych przykładów architektury świętokrzyskiej oraz figurki tetrapodów. W ramach spotkania wokół książki, poznamy perspektywę znanych i docenianych projektantów, którzy mierzyli się w swoich realizacjach z dziedzictwem regionu i szukali własnego, współczesnego języka dla obiektów publicznych oraz edukacyjnych. W programie przewidujemy także oprowadzania kuratorskie po wystawie, które poprowadzi Kacper Kępiński.

• Organizator: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki  
• Współorganizator: Muzeum Architektury we Wrocławiu  
• Kurator naukowy: Prof. dr hab. arch. Bolesław Stelmach 
• Kurator: Kacper Kępiński 
• Architektura wystawy: Dominika Janicka, Kacper Kępiński 
• Identyfikacja wizualna: Katarzyna Nestorowicz  
• Opracowanie graficzne wystawy: Dariusz Ścisło, Agnieszka Serwicka 
• Produkcja: Mateusz Włodarek, Wiktoria Litwinowicz 
• Program towarzyszący: Marta Baranowska, Marta Czyż, Kalina Soska 
• Komunikacja: Dominik Witaszczyk, Aleksandra Zaszewska, Marta Czyż, Kalina Soska 
• Tłumaczenia: Natalia Raczkowska 
• Realizacja wystawy: TERPLAN, Jerzy Brunner, Piotr Szyszkowski  
•  Makiety: Marta Dachowska 
• Partnerzy: Muzeum Ziemi PAN, Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim, Instytut Dizajnu w Kielcach   

Podziękowania: Karolina Andrzejewska-Batko, Krzysztof Myśliński, Rafał Zamojski, Marcin Bednarczyk, Joanna Nowak, Rafał Wolski, Aleksander Salij, Wojciech Mazan, A2P2 architecture&planning, eM4 Pracownia Architektury Brataniec, XYstudio Pracownia Architektoniczna, RSM Armatury w Kielcach, MZD Kielce, Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim    

Konsultacje merytoryczne: Anna Piontek, Michał Loba, Krzysztof Maliszewski, Ewa Nosowska