Giszowiec. Historia i architektura „górniczej wsi”

9.11.2022

Osiedle pa­tronackie Gis­zowiec, zapisało się w his­torii ar­chitek­tury i ur­ban­istyki jako jedna z na­j­ciekawszych re­al­iza­cji tego typu. Pier­wsza faza budowy, zle­conej przez Spółkę Spad­ko­bierców Gi­eschego, nastąpiła już w latach 1907-1910 według pro­jektu wybit­nych ar­chitektów Georga i Emila Zillmanów.

Głównym założeniem pomysłodawcy osiedla Antona Uthe­manna było stworze­nie dla górników warunków „prawdzi­wego domu” wpisanego w lokalną ar­chitek­turę. Efekt ten uzyskano dzięki za­pro­jek­towa­niu wol­nos­tojących domów przez­nac­zonych maksy­mal­nie dla kilku rodzin, in­spirowanych trady­cyjną wiejską styl­istyką regionu Górnego Śląska. Niezwykle is­tot­nym el­e­mentem kra­jo­brazu Gis­zowca były również przy­do­mowe ogrody, gdyż to właśnie one w połączeniu z leśnym otocze­niem osiedla przy­czyniły się do pow­sta­nia znanych dziś określeń takich jak „wieś górnicza” lub „osiedle-ogród”.

W okresie między­wo­jen­nym, w wyniku zmiany właścicieli, zabudowę wzbo­ga­cono m.​in. o wille typu ang­iel­skiego, przez­nac­zone dla urzędników amerykańskiego holdingu przemysłowego. Kluc­zowe dla ak­tu­al­nego stanu za­chowa­nia Gis­zowca są jednak lata 70. XX wieku, gdy w wyniku rosnących potrzeb mieszkan­iowych została podjęta decyzja o wyburze­niu his­to­rycznej zabu­dowy. Prace rozbiórkowe prz­er­wano dzięki in­ter­wencji ówczes­nego Wojewódzkiego Kon­ser­wa­tora Zabytków, jednak około 60% ory­gi­nal­nej gis­zow­ick­iej ar­chitek­tury bezpowrot­nie zniknęło ze śląskiej przestrzeni.

Michał Chadera – ab­sol­went Dziedz­ictwa Kultury Ma­te­ri­al­nej na Uni­w­er­syte­cie Wrocławskim, ak­tu­al­nie również student His­torii. Miłośnik szeroko pojętej ar­chitek­tury, zarówno dawnej jak i współczesnej. In­tere­suje się również ur­ban­istyką, historią miast i prob­lematyką współczesnej przestrzeni miejskiej.