‘O czym szepczą rośliny’
Rośliny towarzyszą nam od zawsze. A uściślając – od naszego „zawsze”, bo zasiedliły Ziemię na długo przed nami – ludźmi. Współegzystujemy, według różnych szacunków, około dwustu tysięcy lat – tyle, ile istnieje Homo Sapiens. Czy jednak udało nam się przez ten czas poznać prawdziwą naturę świata roślin? Albo przynajmniej się do niej zbliżyć?
Dziś, kiedy gorączkowo staramy się przywracać stabilność zaburzonych przez nas samych ekosystemów, odtwarzać te, które zniszczyliśmy i tworzyć nowe, które zaadaptują się do współczesnych warunków, z coraz większą powagą traktujemy wiedzę, którą nabyliśmy już dawno — antropocentryczna koncepcja świata jest nie do obrony, a nasza wyjątkowość i „przewaga” jest mocno iluzoryczna. Najmłodsi mieszkańcy Ziemi – ludzie, stanowią zaledwie ułamek procenta wszystkich organizmów żywych egzystujących na naszej planecie. Tutaj niekwestionowany prym wiedzie królestwo roślin, a jak zauważają botanicy – Stefano Mancuso i Alessandra Viola – „nasza zależność od roślin jest tak ogromna, że najchętniej kompletnie wyparlibyśmy ją z pamięci. Przypuszczalnie nie chcemy, aby nam przypominano, że kwestia naszego przeżycia ściśle wiąże się ze światem roślin, ponieważ to świadczy o naszej słabości.”*
Od kilkudziesięciu lat nauka bezsprzecznie dowodzi, że rośliny niesłusznie uważane były niegdyś za organizmy pasywne, bo choć wykształciły odmienne tkanki i narządy niż my, zwierzęta, to zarówno ich sprawność sensoryczna, jak i umiejętność reagowania na bodźce przerasta nasze dawne wyobrażenia. Jeśli człowiek posiada zmysłów pięć, to według niektórych badań, można wyróżnić dwadzieścia tych, którymi dysponują rośliny. Zielone organizmy potrafią wyczuwać i szacować siłę ciężkości, siłę pól elektromagnetycznych, poziom wilgotności oraz analizować różnice stężeń substancji chemicznych, są wrażliwe na dotyk i temperaturę, widzą, rejestrują najdrobniejsze nawet wibracje. Mają zdolność ostrzegania się, obrony przed niebezpieczeństwem i dzielenia się zasobami naturalnymi. Potrafią też komunikować się i porozumiewać w obrębie własnych społeczności i międzygatunkowo, jednak człowiek wciąż ma problem z rozpoznaniem ich bezgłośnej mowy. Jak dotąd nie poznaliśmy bliżej ich języka.
Instalacja „Greenhouse Silent Disco”, którą Muzeum Architektury prezentować będzie od końca marca do połowy października 2023 roku, zainspirowana została badaniami realizowanymi przez wybitnego fizjologa roślin prof. Hazema Kalajiego, które skupiają się na analizie fotosyntezy – procesu kluczowego nie tylko dla egzystencji samych roślin, ale za sprawą produktu ubocznego — tlenu, dla całego ziemskiego ekosystemu.
Fotosynteza jest zjawiskiem niezwykle złożonym i wciąż nie do końca przebadanym. Jednym z istotnych aspektów badań z nią związanych, jest obserwacja fluorescencji chlorofilu, która może być kluczem do zrozumienia mowy roślin (plant talk) – interfejsem, który pozwala wprowadzić relacje z roślinami na niedostępny dotąd poziom. Umożliwia monitorowanie kondycji poszczególnych roślin i całych ekosystemów, pozwalając wsłuchać się w ich potrzeby i bardziej świadomie postrzegać je jako istoty żyjące, które tak jak my, mają prawo do optymalnego, pełnego rozwoju.
W instalacji „Greenhouse silent disco” podejmujemy próbę nawiązania więzi poprzez interakcję między ludźmi a istotami roślinnymi – tym drugim przyznając role głównych aktorek. Kreując sytuację spotkania z kilkuset roślinami, które towarzyszą nam na co dzień we wnętrzach naszych mieszkań, przyglądamy się ich naturze i monitorujemy ich potrzeby. Za sprawą nowoczesnej technologii staramy się przywrócić umiejętność komunikacji i współodczuwania z innymi gatunkami, którą możemy wyobrazić sobie jako dawno utraconą więź z naturą.
Bliższe poznanie świata roślin leży w naszym interesie. Im lepiej się porozumiemy i będziemy wrażliwsi na potrzeby towarzyszących nam gatunków – w tym większej symbiozie toczyć się będzie nasza wspólna egzystencja i tym efektywniej dla wszystkich będziemy w stanie kształtować nasze wspólne otoczenie. Jeśli tylko będziemy w stanie oddać im głos i uważnie się w niego wsłuchać.
Cytat za: Stefano Mancuso, Alessandra Viola, Błyskotliwa zieleń. Wrażliwość i inteligencja roślin, Wrocław 2017
Więcej informacji o badaniach prowadzonych przez prof. Hazema Kalajiego: https://sites.google.com/a/kalaji.pl/kalaji/
Organizatorzy wystawy: Muzeum Architektury we Wrocławiu, Instytut Adama Mickiewicza
Kuratorka i kurator: Małgorzata Devosges-Cuber, Michał Duda
Architektura wystawy: Miastopracownia – Barbara Nawrocka, Dominika Wilczyńska
Opieka naukowa: prof. Hazem M. Kalaji
Instalacja techniczna: Ryszard Grodowski
Instalacja audiowizualna: Teo Dumski
Instalacja dźwiękowa: Justyna Stasiowska
Konsultacje botaniczne: prof. Urszula Zajączkowska
Identyfikacja wizualna: Nicola Cholewa, Magdalena Heliasz
Produkcja: Wiktoria Litwinowicz
Promocja i program wydarzeń: Marta Czyż, Kalina Soska
Program edukacyjny: Agnieszka Gola, Patrycja Mazurek
Partnerka: Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu
Wystawa „Greenhouse Silent Disco” powstała we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza w ramach polskiej prezentacji na 23. Triennale Sztuk Dekoracyjnych i Architektury Współczesnej w Mediolanie.
Wystawa powstała we współpracy z profesorem Hazemem Kalajim ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.