Weissenhof, Nový Dům, WuWA, Neubühl, Lainz, Baba - eksperymentalne osiedla Werkbundu zbudowane w Europie w latach 1927-1932 w znaczącym stopniu wpłynęły na rozwój architektury światowej. Jest ich zaledwie sześć – w Niemczech, Polsce, Czechach, Szwajcarii i Austrii – i to właśnie one symbolizują „architektoniczno-urbanistyczną rewolucję” pierwszej połowy XX wieku. Są dziedzictwem kulturowym nadzwyczajnej rangi, odzwierciedleniem historii ruchów polityczno-społecznych w Europie, świadectwem rozpowszechniania architektury modernizmu, a dzisiaj i w przyszłości ambitnym wyzwaniem w dziedzinie ochrony zabytków.

Wystawa „Droga ku nowoczesności”, prezentowana w Muzeum Architektury we Wrocławiu od 31 marca do 5 czerwca 2016 roku, po raz pierwszy przedstawia wszystkie wzorcowe osiedla w jednym miejscu. Ekspozycja jest jednym z najważniejszych wydarzeń realizowanych w ramach programu architektonicznego Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016.

Dzięki współpracy sześciu miast i związanych z nimi instytucji, można zobaczyć historyczne plany, projekty architektoniczne i dokumenty, makiety wszystkich osiedli i pojedynczych domów, a także archiwalną i współczesną dokumentację fotograficzną, oryginalne meble, elementy wystroju wnętrz i sprzęty domowe. To niepowtarzalna okazja, by pokazać pierwotny wystrój kuchni, pokoju jadalnego i dziennego z osiedla Neubühl w Zurychu, wyposażenie sypialni z osiedli w Brnie i Stuttgarcie, czy lampy, naczynia i zabawki z osiedla Baba w Pradze. Specjalnie na potrzeby ekspozycji, przygotowane zostały także prezentacje ukazujące dzisiejszy stan zachowania osiedli Werkbundu. Wystawie towarzyszy obszerny katalog zawierający teksty ekspertów w dziedzinie architektury modernizmu oraz życiorysy wszystkich autorów wzorcowych osiedli, wydany w polskiej, angielskiej, niemieckiej i czeskiej wersji językowej. Zaplanowany jest również program spotkań, prelekcji i działań edukacyjnych.

Jak to się zaczęło?

We wrześniu 2011 r. pomiędzy Wrocławiem a Stuttgartem powstał zaczątek sieci wymiany doświadczeń dotyczących ochrony osiedli Werkbundu. Rok później w Stuttgarcie pokazano wystawę poświęconą wrocławskiemu osiedlu WuWA, a we Wrocławiu wystawę o stuttgarckim osiedlu Weissenhof. Już wtedy uznano, iż celem sieci współpracy powinna być nie tylko wymiana doświadczeń w kręgach bezpośrednio zainteresowanych tą tematyką, ale również dbałość o uznanie roli osiedli w kontekście osiągnięć kultury europejskiej. Jako jedno z zadań sformułowano wspólne podjęcie starań o przyznanie osiedlom Europejskiego Znaku Dziedzictwa.

W listopadzie 2013 roku w Stuttgarcie po raz pierwszy w historii odbyło się spotkanie przedstawicieli wszystkich sześciu osiedli. Powstała wtedy sieć współpracy sześciu europejskich miast. Wyrażono wolę, aby w 2016 roku we Wrocławiu – Europejskiej Stolicy Kultury, zaprezentować wspólnie wszystkie osiedla i pokazać ich znaczenie w kontekście europejskiego dziedzictwa kulturowego.

Werkbund

Stowarzyszenie Werkbund powstało w Niemczech w 1907 roku pod wpływem postępowych ruchów artystycznych, które zrodziły się w Wielkiej Brytanii i rozpowszechniły w Europie pod koniec XIX wieku. Kilka lat po jego założeniu, w sąsiednich krajach powstały lokalne oddziały Werkbundu (w 1913 – austriacki i szwajcarski, w 1920 roku - czechosłowacki).

W związku z rosnącym znaczeniem przemysłu w Europie, celem członków Werkbundu było projektowanie przedmiotów przeznaczonych do produkcji masowej, a jednocześnie nie pozbawionych walorów artystycznych. Po I wojnie światowej zainteresowania Werkbundu skupiły się mieszkaniu jako „przedmiocie” masowej produkcji. Było to możliwe przede wszystkim dzięki przemysłowej prefabrykacji wielkoformatowych elementów budowlanych. Werkbund był też propagatorem nurtu „Neues Bauen“ i w ogromnym stopniu przyczynił się do rozwoju nowoczesnej architektury na świecie.

Wzorcowe Osiedla Werkbundu 1927-1932

Pierwszą wystawę poświęconą nowoczesnemu mieszkaniu zrealizował Werkbund w Stuttgarcie w 1927 roku. Nowatorskim pomysłem było pokazanie w ramach wystawy nie tylko klasycznej ekspozycji dotyczącej nowych materiałów i technik budowlanych w tymczasowych obiektach, lecz całego osiedla domów z urządzonymi wnętrzami. W ten sposób w ramach wystawy w Stuttgarcie powstało osiedle Weissenhof. Było ono wynikiem współpracy 17 awangardowych architektów ówczesnej Europy oraz mocnym impulsem dla międzynarodowego ruchu modernizmu.

Już rok później, w 1928 roku, założono w La Sarraz CIAM (Congrès Internationaux de l’Architecture Moderne – Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej), a oddziały Werkbundu w różnych krajach przygotowały kolejne wystawy mieszkaniowe , również w formie zrealizowanych osiedli wzorcowych.

Powstały osiedla w Brnie (1928), Wrocławiu (1929), Zurychu (1931), Wiedniu i Pradze (1932). Każde z nich było inne, ponieważ koncentrowano się na odmiennych tematycznie i architektonicznie aspektach, nawiązując do gospodarczych i politycznych warunków w danym kraju. Stanowiły one rodzaj eksperymentu mającego na celu sprawdzenia funkcjonalnych założeń nowoczesnej architektury, przedstawienia nowych technicznych możliwości w budownictwie masowym oraz zaprezentowania nowego typu tanich małych i średnich mieszkań mających duże znaczenie społeczne. Wybudowane gotowe i urządzone domy miały przekonać przyszłych użytkowników do nowych sposobów mieszkania.

Lata powojenne to dla większości osiedli Werkbundu, częściowo zniszczonych wskutek działań militarnych, okres degradacji i zaniedbań. Zainteresowanie i uznanie rodziły się bardzo powoli, a dopiero po okresie ustrojowej transformacji pod koniec lat 80. XX wieku możliwe było właściwe spojrzenie na ogólnoeuropejski wymiar tych architektonicznych osiągnięć. Wszystkie osiedla Werkbundu do dzisiaj istnieją i są zamieszkałe. Zachowanie tych eksperymentalnych domów i ich otoczenia jest wielkim wyzwaniem dla ochrony i konserwacji zabytków.

Wystawa

Droga ku nowoczesności. Osiedla Werkbundu 1927 – 1932

wernisaż 31 marca 2016 r. I wystawa czynna od 31 marca do 5 czerwca 2016 r.
Muzeum Architektury we Wrocławiu, ul. Bernardyńska 5, Wrocław
ma.wroc.pl

Organizator Muzeum Architektury we Wrocławiu
Współorganizatorzy Europejska Stolica Kultury Wrocław 2016, Narodowe Forum Muzyki, Impart 2016

Kuratorki: Jadwiga Urbanik. Grażyna Adamczyk-Arns

Partnerzy

Stuttgart
Landesamt für Denkmalpflege im Regierungspräsidium Stuttgart, Fachgebiet Baudokumentation, Bauforschung und Fotografie, Inken Gaukel, Landeshauptstadt Stuttgart, Kommunale Denkmalschutzbehörde, Herbert Medek, Universität Stuttgart, Fakultät Architektur und Stadtplanung, Institut für Architekturgeschichte, Christiane Fülscher, Weißenhofmuseum im Haus Le Corbusier, Anja Krämer, Verein Freunde der Weißenhofsiedlung, Friedemann Gschwind

Brno
Muzeum města Brna, Jindřich Chatrný, Statutární město Brno

Wiedeń
Architekturzentrum Wien, Sonja Pisarik, Katrin Stingl, Kulturabteilung der Stadt Wien, Stadtteilkultur, Interkulturalität und Internationale Angelegenheiten, P.GOOD Praschl-Goodarzi Architekten ZT-GmbH, Azita Goodarzi, Martin Praschl

Zurych
Kanton Zürich, Kantonale Denkmalpflege, Beat Eberschweiler, Peter Baumgartner, Lukas Knörr, Arthur Rüegg, Ruggero Tropeano.

Praga
Hlavní Město Praha

Eksponaty ze zbiorów

Architekturzentrum Wien, Archiv Vysokého učení technického v Brně, Bezirksmuseum Wien Hietzing, ETH Zürich, Institut für Geschichte und Theorie der Architektur (gta), Genossenschaft Neubühl, Kunstsammlung des Kantons Zürich / Kunstmuseum Winterthur, Landesamt für Denkmalpflege im Regierungspräsi, ium Stuttgart, Landeshauptstadt Stuttgart, Stadtarchiv, MAK - Österreichisches Museum für Angewandte Kunst, Městská část Praha 6, Museum für Gestaltung, Legat Rüegg/Troppeano, Muzeum hlavního města Prahy, Muzeum města Brna, Národní technické muzeum, P.GOOD Praschl-Goodarzi Architekten, Soukromý archiv, Brno, Staatliches Hochbauamt, Reutlingen, Uměleckoprůmyslové museum v Praze, Universität Stuttgart, Fakultät Architektur und Stadtplanung, Veletrhy Brno, a. s., Weißenhofmuseum im Haus Le Corbusier, Stuttgart, WIEN MUSEUM, Zürcher Hochschule der Künste

Aranżacja wystawy Piotr Zybura, Marta Smektała
Projekty graficzne Marian Misiak
Nadzór nad realizacją Alicja Wodzińska
Współfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Partner strategiczny KGHM
Patroni medialni: TVP Kultura, Gazeta Wyborcza, Co Jest Grane24, O.pl Polski Portal Kultury , Architektura Murator, ARCH, Fundacja Bęc Zmiana, DesignAlive, Format, Skarby Kultury, Architektura i Biznes