Wystawa prezentuje twórczość Bohdana Lacherta – jednego z najwybitniejszych polskich architektów awangardowych, współtwórcy grupy modernistów Praesens, partnera Józefa Szanajcy w spółce architektonicznej „Lachert & Szanajca” – najlepiej rozpoznawalnego duetu w historii architektury nowoczesnej w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
Wystawa została przygotowana przez Muzeum Architektury we Wrocławiu w związku z 30. rocznicą śmierci Bohdana Lacherta (1900–1987) oraz ogłoszeniem roku 2017 Rokiem Awangardy.
Bohdan Lachert – architekt i teoretyk architektury, absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Przez ponad dekadę był związany zawodowo z Józefem Szanajcą w ramach działającej w latach 1926–1939 pracowni „Lachert & Szanajca”, która wyróżniała się nowoczesną organizacją biura architektonicznego. Był współtwórcą Stowarzyszenia Architektów Polskich oraz grupy modernistów Praesens, wyznaczającej kierunki artystycznych poszukiwań rodzimej awangardy. Pracował przede wszystkim w Warszawie, lecz był też zaangażowany w realizację tak ważnych modernistycznych przedsięwzięć II Rzeczypospolitej, jak budowa Gdyni czy prezentacja Polski poza granicami kraju. Za zaprojektowany wspólnie z Szanajcą pawilon gospodarczy na paryskiej wystawie „Sztuka i Technika w życiu współczesnym” (1937) otrzymał nagrodę Grand Prix oraz tytuł oficera Legii Honorowej Republiki Francuskiej (1939). W okresie okupacji uczył architektury na tajnych kompletach i brał udział w przygotowywaniu teoretycznych studiów odbudowy Warszawy w ramach „Piątki Konspiracyjnej”. Tuż po wojnie został powołany przez Główną Komisję Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce na stanowisko biegłego do oceny zniszczeń stolicy. Pracował jako kierownik Wydziału Architektury i Inżynierii w Biurze Odbudowy Stolicy. Promował budownictwo eksperymentalne z gruzobetonu, którego przykładem jest m.in. gmach PKO przy ulicy Marszałkowskiej 124. Był autorem koncepcji budowy na gruzach warszawskiego getta osiedla Muranów Południowy, która po wprowadzeniu socrealizmu została zmodyfikowana.
Bohdan Lachert i Józef Szanajca, projekt pawilonu budownictwa na Powszechną Wystawę Krajową, 1928, Muzeum Architektury we Wrocławiu
Bohdan Lachert był związany z Wydziałem Architektury Politechniki Warszawskiej jako dziekan (1950–1954), kierownik katedry Projektowania Architektury Przemysłowej (1945–1960), profesor nadzwyczajny (1948) i zwyczajny (1966). Był promotorem blisko 100 prac dyplomowych. W 1984 roku został uhonorowany prestiżową nagrodą SARP „za długoletnią, nieprzerwaną aktywność twórczą, ukoronowaną powstaniem kilkudziesięciu dzieł, obiektów i zespołów odznaczających się wybitnymi wartościami przestrzennymi i funkcjonalnymi, stanowiących istotny i trwały wkład w rozwój polskiej myśli architektonicznej, a tym samym w rozwój polskiej kultury”. Ponadto został uhonorowany m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta) czy honorową nagrodą m.st. Warszawy. Był autorem opublikowanej jedynie we fragmentach teoretycznej rozprawy Rozważania o niektórych cechach twórczości architektonicznej, ilustrowanej op-artowskimi grafikami ukazującymi proces tworzenia architektury. Zmarł 8 stycznia 1987 roku, został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach.
Bohdan Lachert i Józef Szanajca, projekt pawilonu Centrocementu na Powszechną Wystawę Krajową, 1928, Muzeum Architektury we Wrocławiu
Wystawa jest próbą jak najszerszego ukazania wielowątkowych dokonań artystycznych Bohdana Lacherta. Wykorzystanie nieznanych dotychczas projektów, koncepcji i opracowań studialnych pozwoliło na zaprezentowanie nie tylko jego dorobku z okresu międzywojennego, lecz także twórczości powojennej, która – za wyjątkiem osiedla Muranów Południowy – jest znacznie mniej znana. Lachert przez całe życie, także po śmierci Szanajcy w 1939 roku i zmianie warunków pracy po zakończeniu wojny, pozostawał wierny artystycznym założeniom awangardowego tandemu. Spojrzenie na jego twórczość bez zwyczajowego rozdzielania jej na okresy przed- i powojenny ukazuje artystę konsekwentnie realizującego idee modernizmu.
Jako tytułowy awers twórczości Bohdana Lacherta został zaprezentowany jego dom własny, zrealizowany w 1928 roku przy ulicy Katowickiej 9 w Warszawie. Rewersem stał się natomiast zaprojektowany już po wojnie i nigdy niezrealizowany studialny dom atrialny.
Dom własny Bohdana Lacherta przy ul. Katowickiej 9 w Warszawie, widok od strony ogrodu, fot. Witalis Wolny, 1972, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk
Dom własny Bohdana Lacherta na Saskiej Kępie był jednym z pierwszych awangardowych budynków na terenie Warszawy. W ramach eksperymentu zbudowano go z celolitu (pianobetonu), czyli świeżo opatentowanego lekkiego betonu komórkowego. Stanowił autorską interpretację pięciu zasad nowoczesnej architektury Le Corbusiera i do dzisiaj jest przywoływany w opracowaniach poświęconych architekturze modernizmu. Kolorystyka wnętrza, opracowana blisko dwie dekady przed słynną Salą Neoplastyczną Władysława Strzemińskiego (1948) i dopełniona kompletem barwnych mebli gabinetowych zaprojektowanych przez Lacherta, wpisywała się w artystyczny dialog międzynarodowej awangardy. Budynek tworzył jeden z przestrzennych kodów modernistycznej architektury, który można porównać z zaprojektowanymi w tym samym czasie przez Waltera Gropiusa domami profesorów Bauhausu w Dessau czy domem własnym Barbary i Stanisława Brukalskich w Warszawie.
Dom własny Bohdana Lacherta przy ul. Katowickiej 9 w Warszawie, wnętrze hallu, fot. Witalis Wolny, 1972, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk
Tytułowym rewersem jest niezrealizowany dom atrialny w zabudowie dywanowej, zainspirowany urbanistyką starożytnego miasta Olint (Olynthus). Projekt Lacherta wyprzedził o dekadę analogiczne poszukiwania polskich architektów.
Narracja wystawy została zbudowana z projektów i rysunków architektonicznych, które w większości nigdy dotąd nie były eksponowane ani reprodukowane w literaturze przedmiotu, fotografii archiwalnych, makiet, rzeźb, prototypów i patentów mebli, okładek książek, a także tekstów Bohdana Lacherta, wywiadów z architektem i jego bliskimi oraz materiałów filmowych. Skonstruowana w ten sposób prezentacja podkreśla wielowątkowość twórczości Bohdana Lacherta i naświetla nieznane dotąd wątki jego działań artystycznych, pozwalając poszerzyć rozumienie roli architekta w XX wieku.
Prezentowane obiekty pochodzą głównie ze zbiorów Muzeum Architektury we Wrocławiu, w którym znajduje się większa część archiwum architekta, a także ze zbiorów Biblioteki Narodowej, Zbiorów Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Zakładu Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Archiwum Akt Nowych, Departamentu Zbiorów Literatury Patentowej w Urzędzie Patentowym Rzeczpospolitej Polskiej, Muzeum Politechniki Warszawskiej, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma, Fundacji „Dom Holenderski”, Stowarzyszenia Okolska oraz osób prywatnych.
